Program adaptacyjny 
dla dzieci rozpoczynających 
edukację przedszkolną

„Chcę być przedszkolakiem”

Spis treści:

1) Wprowadzenie

2) Obszary podstawy programowej

3) Cele programu adaptacyjnego:

1. a. Cel główny
2. b. Cele szczegółowe
3. c. Cele operacyjne

4) Metody i formy realizacji programu adaptacyjnego

5) Załączniki

Załącznik 1 - Wskazania i rady dla rodziców pomocne dziecku w przekroczeniu progu przedszkola

Załącznik 2 - Zadania personelu przedszkola w procesie adaptacyjnym

Załącznik 3 - Harmonogram realizacji programu adaptacyjnego

Załącznik 4 - Oczekiwane efekty wdrażania programu adaptacyjnego

Załącznik 5 - Ewaluacja programu adaptacyjnego

6) Zakończenie

1) Wprowadzenie

W trzecim roku życia dziecka zaczyna się okres zwany przedszkolnym. Oznacza to, że trzylatek, może już przebywać przez dłuższy czas pod opieką osób trzecich, dlatego rodzice zapisują dzieci do przedszkola i są przekonani, że jest to korzystne dla ich rozwoju. Dla dziecka trzyletniego pójście do przedszkola jest momentem przełomowym w jego dotychczasowym życiu. Maluch przyjęty do przedszkola źle znosi rozłąkę z najbliższymi. Problem ten dotyczy dzieci rozpoczynających edukację przedszkolną - głównie trzyletnich, ale również dzieci starszych, które muszą zaadaptować się do nowych warunków. Spora część dzieci idzie do przedszkola niechętnie, ponieważ jest to dla nich nowe, obce, zupełnie nieznane środowisko społeczne, wywołujące obawę, a nawet strach, zgodnie z prawidłowością "boimy się tego, czego nie znamy". Poza tym wejście do nowej społeczności wiąże się z całkowitą zmianą dotychczasowych przyzwyczajeń i sposobu życia dziecka, które do tej pory cały swój czas spędzało z rodziną (głównie matką), gdzie czuło się pewnie i bezpiecznie, zajmując przeważnie wysoką pozycję w hierarchii rodzinnej.

Małe dziecko ma jeszcze słabo ukształtowany system własnego Ja, dlatego jest mocno uzależnione emocjonalnie od najbliższych i nie może obejść się bez ich pomocy. Trzylatek nie wie, czego może spodziewać się i jakiej pomocy może oczekiwać od osób trzecich - obcych. Oderwanie od najbliższych budzi w nim strach, że stanie się coś okropnego, traci, więc poczucie bezpieczeństwa, które dla niego jest najważniejszą psychiczną potrzebą. Przez dłuższy czas kojarzy nawet najmilszą nauczycielkę z momentem utraty bezpieczeństwa. Sytuację dziecka pogarsza także fakt, że 
w zakresie samoobsługi jest zdane na dorosłego. Dominujące uczucie lęku skutecznie blokuje chęć poznawania nowych rzeczy - dziecko jest tak skupione na swoich emocjach, że nie zwraca uwagi na otoczenie. Sytuacja ta wywołuje silne emocje zarówno u dziecka, jak i u rodziców i nauczycieli. Wątpliwości pojawiają się już po kilku dniach. Dorośli muszą, bowiem patrzeć jak dziecko rozpaczliwie broni się przed przebywaniem w obcym miejscu. Nie pomagają zapewnienia: niedługo przyjdę po ciebie…, zabiorę cię po obiedzie …, zrobię zakupy i pójdziemy do domu…. Im dłużej dorosły mówi, tym gorzej. Wypowiadane słowa oznaczają dla dziecka jedno obawę przed czymś nowym i niebezpiecznym. W tej sytuacji dziecko odbiera zmianę otoczenia, jako zagrożenie, wobec którego może reagować w różny sposób:

• Płaczem – w ten sposób odreagowuje trudne emocje,
• Agresją – dziecko zachowuje się agresywnie w stosunku do innych,
• Wycofywaniem się – emocje nie znajdują ujścia, dziecko jest smutne,
• Pozorną akceptacją – dziecko w przedszkolu nie sprawia kłopotów, jego zachowanie nie budzi zastrzeżeń, za to w domu staje się nie do wytrzymania,
• Zaburzeniami funkcjonowania organizmu – wymioty, bóle brzucha, biegunka, zaburzenia snu, moczenie nocne, jąkanie.

Bólu rozstania nie da się uniknąć, można jednak złagodzić dziecięcy dramat. Aby ograniczyć do niezbędnego minimum stres spowodowany przyjściem do przedszkola, rodzice, jako osoby najsilniej związane z dzieckiem powinni stopniowo przygotować je na to ważne wydarzenie, tak by zmiana środowiska następowała możliwie łagodnie i była rozłożona w czasie, dając dziecku możliwość stopniowego wrośnięcia w nową społeczność.

W tym celu na długo przed planowanym zapisaniem dziecka do przedszkola rodzice powinni prowadzić systematyczne i konsekwentne działania, które pomogą ich dzieciom, jak również im samym, w miarę szybko przystosować się do nowego środowiska.

Dziecko musi przystosować się do:

• Warunków nowego otoczenia i wymagań związanych ze sposobem korzystania z urządzeń i wyposażenia,
• Nauczycielki i innych pracowników,
• Przebywania w licznej grupie rówieśników,
• Wymagań w zakresie czynności samoobsługowych,
• Nowego trybu życia, nowego rozkładu dnia,
• Innej niż w rodzinie pozycji społecznej, w przedszkolu jest jednym z wielu, co ogranicza możliwość kontaktów z nauczycielką i prowadzi do poczucia niepewności i osamotnienia.

Aby zminimalizować negatywne emocje związane z przystosowaniem się dziecka do nowego środowiska, w naszym przedszkolu opracowany został program „Chcę być przedszkolakiem”, którego założeniem jest przede wszystkim pomoc zarówno dzieciom, jak i ich rodzicom 
w wyeliminowaniu stresu z procesu adaptacji. Akceptacja nowej rzeczywistości przedszkolnej przez dziecko uwarunkowana jest w dużej mierze również od akceptacji i optymistycznego nastawienia rodziców. Rodzice akceptując wychowawców, ich metody pracy oraz całe pozostałe środowisko przedszkolne zwiększają szanse swoich dzieci na akceptację nowej sytuacji.

Program adaptacyjny nie gwarantuje dobrej adaptacji dziecka, jednak ją znacznie przyspiesza i ułatwia, bo już nie wszystko jest nowe 
i nieznane, nie wszystko budzi niepokój. Program realizowany będzie w miesiącu maju i czerwcu zgodnie z harmonogramem zaprezentowanym 
w dalszej części opracowania.

Mój staż pracy, jako nauczyciela jest niewielki, pozwolił mi jednak na przeprowadzenie obserwacji i zdobycie doświadczenia w niesieniu pomocy dzieciom, jak i niektórym rodzicom w procesie adaptacji do przedszkola.

Adaptacja dziecka w przedszkolu może być okresem trudnym i długim zarówno dla dziecka jak i jego rodziców.  Obserwując zachowania dzieci 
i rodziców w pierwszych dniach września, ich przykrych doznań emocjonalnych związanych z rozstaniem, obaw rodziców pozostawiających swoje pociechy pod opieką obcych osób, niepokojów o to, czy dziecko poradzi sobie samo w nowych warunkach, skłoniły mnie do opracowania programu adaptacyjnego, który pomoże szybciej i łagodniej zaadaptować się dziecku do warunków przedszkolnych, a rodzicom w pełni zaufać personelowi przedszkola i powierzyć mu swoje dziecko pod naszą opiekę. Mając na uwadze dobro dzieci wkraczających po raz pierwszy 
w progi przedszkola postanowiłam podjąć działania zmierzające do szybkiej, łagodnej ich adaptacji. Program zawiera: cele ustalone w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, jak również spodziewane efekty, które wystąpią po zakończeniu programu. Znajdują się również propozycje zadań adaptacyjnych, służących realizacji programu oraz przykładowe formy, które można wykorzystać podczas wspólnych spotkań adaptacyjnych rodziców wraz z dziećmi.

2) Obszary podstawy programowej:

1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie 
   i w sytuacjach zadaniowych.
2. Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych. Wdrażanie dzieci do utrzymywaniu ładu i porządku.

6.    Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych.

3) Cele programu

1. a. Cel główny

Kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej koniecznej do racjonalnego radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach, w tym także do łagodnego znoszenia stresów i porażek (3 cel PPWP)

1. b. Cele szczegółowe

• · Ułatwienie dzieciom startu przedszkolnego,
• · Obniżenie lęku dzieci przed rozstaniem z rodzicami, a także obniżenie lęku rodziców związanego z koniecznością oddania dziecka pod opiekę personelu przedszkola,
• · Skrócenie czasu adaptacji dziecka do przedszkola,
• · Integracja ze środowiskiem przedszkolnym,
• · Uświadomienie rodzicom potrzeb emocjonalnych dziecka,
• · Nawiązanie więzi emocjonalnej między dzieckiem, a nauczycielem i grupą,
• · Nawiązanie relacji z rodzicami, która ma ułatwić dalszą współpracę,
• · Integrację rodziców między sobą,
• · Wzmocnienie dorosłego w roli rodzica,
• · Wspomaganie dziecka w opanowaniu czynności samoobsługowych,
• · Uczulenie rodziców na sytuacje trudne, spotykane przez dziecko w przedszkolu,
• · Zapoznanie rodziców z ramowym rozkładem dnia oraz pomieszczeniami przedszkola,
• · Budowanie zaufania między nauczycielem, a rodzicem.

1. c. Cele operacyjne

DZIECKO:

• · spokojnie rozstaje się z rodzicem,
• · ma pozytywne doświadczenia związane z przedszkolem,
• · rozpoznaje nauczycielkę przedszkola w sytuacjach poza przedszkolnych,
• · łatwiej przystosowuje się do nowego otoczenia,
• · pokonuje nieśmiałość, poczucie lęku i niepewność,
• · ma przyjemne doświadczenia w kontaktach z innymi dziećmi i personelem przedszkola,
• · pobyt w przedszkolu kojarzy mu się z dobrą i wesołą zabawą,
• · zna zasady przebywania w grupie rówieśniczej,
• · nawiązuje nowe kontakty i przyjaźnie z innymi dziećmi,
• · pewnie zwraca się o pomoc do personelu przedszkola,
• · dokonuje czynności samoobsługowych,

RODZICE:

• wiedzą, w jakich warunkach będzie przebywało ich dziecko,
• znają rozkład dnia w przedszkolu,
• wiedzą, jak zachowuje się ich dziecko na tle rówieśników,
• nie mają obaw zostawiając dziecko w przedszkolu,
• znają zasady przebywania dziecka w przedszkolu,
• znają nauczycieli i nawiązują współpracę z przedszkolem,
• zapoznają się ze sposobami złagodzenia rozłąki w pierwszych dniach pobytu dziecka w przedszkolu,
• nawiązują znajomość z pozostałymi rodzicami,
• poznają wiele aspektów rozwoju swojego dziecka,
• poznają formy i metody przybliżania dziecku nowego środowiska,
• potrafią przewidzieć trudności adaptacyjne dziecka,
• pozytywnie myślą o przedszkolu.

4) Metody realizacji programu adaptacji:

• · Pogadanka,
• · Instruktaż,
• · Pedagogika zabawy,
• · Zabawy integracyjne.

Formy realizacji programu adaptacji:

• Spotkania grupowe z rodzicami,
• Spotkania zespołowe według wieku dzieci,
• Konsultacje indywidualne,
• Uroczystości przedszkolne,
• Odwiedziny na podwórku przedszkola (wspólne zabawy z już uczęszczającymi dziećmi).

5) Załączniki

Załącznik 1 - Harmonogram realizacji programu

Harmonogram działań adaptacyjnych

Załącznik 2 - Wskazania i rady dla rodziców pomocne dziecku w przekroczeniu progu przedszkola:

Złagodzenie trudności dzieci w przystosowaniu się do przedszkola wymaga wzbogacenia pozytywnych doświadczeń i kontaktów z dorosłymi 
i rówieśnikami w środowisku rodzinnym, a tym samym zmniejszenie zależności emocjonalnej dziecka od rodziców. Rozwijania jego umiejętności 
w szczególności samoobsługowych, zapewnienia w pierwszym kontakcie dzieci z przedszkolem takich sytuacji, które dostarczyłyby pozytywnych doświadczeń i przeżyć. Dlatego tak ważną sprawą jest wstępna adaptacja do warunków przedszkola, w której powinni uczestniczyć wszyscy pracownicy placówki oraz rodzice.

Wskazania dla rodziców pomocne dziecku w przekroczeniu progu przedszkola:

• · Czytanie i opowiadanie bajek o przedszkolu,
• · Nauczanie dziecka samoobsługi,
• · Informuj dziecko o tym, że czas w przedszkolu będzie spędzało w obecności innych dzieci, bez rodziców,
• · Okazuj spokój, daj dziecku poczucie bezpieczeństwa podczas rozstania,
• · Spędzaj czas z dzieckiem po odebraniu go z przedszkola,
• · Myśl pozytywnie o placówce,
• · Stopniowo przyzwyczajaj dziecko do placówki - pierwszy tydzień szybszej wybieraj dziecko z przedszkola np. po obiedzie,
• · Akceptuj płacz dziecka,
• · Przebieraj w domu w ciągu dnia, w piżamkę do spania,
• · Baw się z dzieckiem w przedszkole,
• · Zostawiaj dziecko pod opieką innych osób dorosłych np. koleżanki,
• · Daj dziecku do przedszkola „kawałek domu” np. ulubioną chusteczkę, misia,
• · Odwiedzaj z dzieckiem przedszkole i baw się w ogrodzie przedszkolnym, bierz udział w zajęciach adaptacyjnych.

Rady dla rodziców na pierwsze dni:

• · Zapanuj nad swoim zdenerwowaniem – dziecko doskonale wyczuwa twój stan psychiczny, który może udzielić się maluchowi,
• · Decyzja o długości pożegnania – czy będzie ono długie, czy krótkie. Zależy ono od psychiki dziecka i jego indywidualnych potrzeb emocjonalnych,
• · Odprowadzanie dziecka przez tatę może się okazać dobrym rozwiązaniem, ponieważ maluch zazwyczaj jest bardziej związany z mamą. Scena pożegnani z mamą może być bardziej dramatyczna,
• · Staraj się rozmawiać o przedszkolu jak o niesamowitej przygodzie, wspominając niekiedy o własnych pozytywnych przeżyciach związanych 
  z edukacją przedszkolną,
• · Nie zapomnij dać dziecku zapasowych ubrań, przykra niespodzianka może przytrafić się każdemu,
• Przygotuj dziecko do rozstania z mamą,
• Nie przeciągaj pożegnania w szatni, pomóż dziecku rozebrać się, pocałuj je i wyjdź,
• Nie zabieraj dziecka do domu, kiedy płacze przy rozstaniu - jeśli zrobisz to, choć raz, będzie wiedziało, że łzami może wszystko wymusić,
• Nie obiecuj - jeżeli pójdziesz do przedszkola, to coś dostaniesz
• Odbierając dziecko, możesz mu dać maleńki prezencik, ale nie może to być forma przekupywania,
• Kontroluj to, co mówisz. Zamiast: już możemy wracać do domu, powiedz: teraz możemy iść do domu. To niby niewielka różnica, a jednak pierwsze zdanie ma negatywny wydźwięk,
• Nie wymuszaj na dziecku, aby zaraz po przyjściu do domu opowiedziało, co wydarzyło się w przedszkolu, to powoduje niepotrzebny stres,
• Czas pobytu małych dzieci w przedszkolu nie powinien być długi. Jeśli to możliwe, w pierwszych dniach odbieraj dziecko po obiedzie. Potem stopniowo zwiększaj czas pobytu dziecka w przedszkolu,
• Uwaga! Nie spóźniaj się z odbieraniem dziecka - jeśli obiecałeś, że przyjdziesz wcześniej, dotrzymaj słowa, pamiętaj: żegnaj i witaj swoje dziecko zawsze z uśmiechem.

Załącznik 3 - Zadania personelu przedszkola w procesie adaptacji

Zadania nauczyciela w procesie adaptacji:

• · Zapoznanie się z literaturą dotyczącą adaptacji i rozwoju emocjonalno-społecznego dzieci w wieku przedszkolnym, a szczególnie w wieku 3-4 lat,
• · Zapoznanie się z kartami zgłoszeń do przedszkola pod kątem dodatkowych informacji o dzieciach,
• · Przygotowanie scenariuszy dni adaptacyjnych w przedszkolu,
• · Przygotowanie ankiety informacyjnej o dziecku do wypełnienia przez rodziców,

Zadania dyrektora przedszkola:

• · Dokonanie analizy kart zgłoszeń do przedszkola pod kątem uzyskania dodatkowych informacji o dzieciach nowoprzyjętych,
• · Ustalenie terminu i treści ogólnego zebrania z rodzicami, prezentacja programu wstępnej adaptacji ze szczególnym zwróceniem uwagi na rolę rodziców w tym procesie oraz rozdanie ankiety dla rodziców w celu rozpoznania umiejętności dzieci i oczekiwań rodziców wobec przedszkola,
• · Przedstawienie personelu oraz zasad funkcjonowania placówki.

   

Załącznik 4 - Oczekiwane efekty wdrażania programu adaptacyjnego:

Względem dziecka:

• Spokojne rozstawanie się z rodzicem,
• Zmniejszenie negatywnych uczuć związanych z nową sytuacją,
• Szybsze przystosowanie się do nowego otoczenia,
• Poznanie personelu przedszkola oraz pomieszczeń i urządzeń, jakimi dysponuje przedszkole,
• Pokonanie nieśmiałości, poczucia lęku i niepewności,
• Przyzwyczajenie do przebywania w grupie rówieśniczej,
• Pozytywne doświadczenia dzieci w kontaktach z osobami trzecimi i rówieśnikami,
• Kojarzenie pobytu w przedszkolu z wesołą i ciekawą zabawą,
• Podejmowanie prób nawiązywania nowych kontaktów i przyjaźni z innymi dziećmi,
• Przestrzeganie podstawowych zasad współżycia w grupie oraz zakazu samodzielnego oddalania się od grupy,
• Zwracanie się z zaufaniem o pomoc do personelu przedszkola.

Względem rodziców

• Poznanie warunków, w jakich będzie przebywało ich dziecko,
• Zapoznanie się z rozkładem dnia w przedszkolu,
• Obserwowanie zachowania dziecka na tle innych rówieśników,
• Przezwyciężenie obaw przed zostawieniem dziecka w przedszkolu,
• Poznanie swojego dziecka całkiem z innej strony,
• Zapoznanie się z wymogami dotyczącymi uczestniczenia w życiu przedszkola,
• Poznanie nauczycieli i nawiązanie współpracy z przedszkolem,
• Poznanie sposobów, jak można pomóc dziecku złagodzić rozłąkę w pierwszych dniach pobytu w przedszkolu,
• Zaznajomienie się z pozostałymi rodzicami.

Względem nauczyciela:

• Bliższe poznanie dzieci, którymi będzie się opiekował,
• Poznanie opinii rodziców dotyczących pracy przedszkola,
• Planowanie pracy w oparciu o wyniki obserwacji zachowań dzieci,
• Poznanie oczekiwań rodziców wobec przedszkola,
• Poznanie nawyków zachowania się dziecka w domu, sposobów żywienia i zainteresowań na podstawie wstępnych rozmów z rodzicami.

Załącznik 5 - Wyprawka

Załącznik 6 - Ewaluacja

• ankieta podsumowująca efekty naszych działań,
• opracowanie i analiza wyników ankiet,
• obserwacja dzieci,
• rozmowy indywidualne z rodzicami.

6) Zakończenie

Proces adaptacji przynieść może korzyści zarówno, rodzicom, jak i przedszkolu. Jest to dobry moment rozpoczęcia współpracy pedagogicznej 
z rodzicami, ponieważ przejawiają oni zainteresowanie tym, co będzie działo z ich dzieckiem w przedszkolu. Dziecko poznaje nowe otoczenie 
w poczuciu bezpieczeństwa. Rodzice mają możliwość wyjaśnienia swoich wątpliwości, zastrzeżeń, otrzymują wskazania jak przygotować dziecko do zmiany. Mają także możliwość bliższego poznania wielu aspektów rozwoju swojego dziecka i konsultowania z nauczycielami obserwacji. Przedszkole uzyskuje informację zwrotną o oczekiwaniach rodziców. Nauczyciele mają możliwość dokonania wstępnych obserwacji zachowań dziecka 
i wykorzystywania ich w planowaniu swojej pracy. Organizowanie kontaktów przedszkola z rodziną ma na celu ujednolicenie oddziaływań i uniknięcie sprzecznych wpływów oraz niesienie pomocy rodzinie w kierowaniu rozwojem dziecka. Program adaptacyjny przeznaczony jest dla dzieci nowo przyjmowanych do przedszkola oraz ich rodziców lub opiekunów. Ma on na celu ułatwienie dzieciom wejścia w nowe środowisko. Adaptacja ma olbrzymie znaczenie, ponieważ jest to mechanizm, z którego korzystamy przez całe życie. Dziecko, przystosowując się do przedszkola, ma do opanowania wiele złożonych zadań. Dlatego musimy im w tym pomóc. A przecież zarówno rodzicom, jak i nauczycielom chodzi o uśmiech dziecka. Nagrodą zaś dla nauczycieli będzie każdy wyraz sympatii ze strony rodziców.

Program opracowała

Anna Rozmus-Zuk

Literatura:

1. Post M., Dziecko idzie do przedszkola. [w:] ”Bliżej przedszkola” nr 6/2010.
2. Trzylatek zaczyna chodzić do przedszkola. [w:] „Pomagamy uczyć” nr 1/2007.
3. Rzadkiewicz M., Mamo, Tato idę do przedszkola. [w:] „Pomagamy uczyć” nr 1/2007.
4. Piwowarska-Krukowska H., Adaptacja dzieci w przedszkolu. [w:] „Wychowanie w Przedszkolu” nr 5/2007.
5. Bodziach W., Pierwszy rok w przedszkolu, [w:] "Wychowanie w Przedszkolu" nr 5/95.